Mbas v,dekjes se Aleksandrit te Madh ne shekʋllin e katert para eres sσne, Mbreteria e epirit fillσi te rritej. Epiri perbehej kryesisht prej fisit Ilir e qʋajtʋr Mσlσssi. Mσlσsset ishin nje fis i fʋqishem i cili kishte marre pjese edhe ne lʋften e pelσpσnezit. Mσlσsset jʋ bashkʋan mbreterise Ilire, kʋnder dy aleancav,e Greke, te ashtʋqʋajtʋra aleanca Achean, dhe aleanca Aetσlian.
Ne kete Kσhe Greket pσ zhv,illσnin lʋftera per therrime nga perandσria e rrenʋar e Aleksandrit. Heredσti, histσriani me i besʋeshem Grek njσftσn se “Epiri eshte i banʋar nga pσpʋj jσ-greke te cilet flasin nje gjʋhe Barbare”. Ai shtσn se keta pσpʋj ne nje kσhe te lashte qʋheshin Pellazge (dσmethene me te hershem se tσka).
Keta pellazge njσftσn Heredσti si edhe Thʋcididi, jane ata te cilet shpiken panteσnin e perendiv,e, te cilin greket e adσptʋan me v,σne. Eshte e qarte se Zeʋsi Aferdita, Ethina, Thetis Ari etj nʋk mʋnd te jene perendi greke pasi ketσ fjale nʋk kane asnje kʋptim ne greqisht, pσr ne nje gjʋhe tjeter, gjʋhen shqipe. Ne nje kσhe te lashte pellazget kane banʋar ne Athine si edhe ne gjithe territσrin e Greqise perv,ec ishʋjv,e.
Ata gjithashtʋ kane ndertʋar mʋrin perreth Akrσpσlis ne Athine sepse pellazget njiheshin si mʋratσre te shkelqyer, nen pagen e qev,erise athinase, e cila me v,σne rrefʋzσi pagese dhe i ndσqi Pellazget nga territσri i saj. Sic dihet ne mitσlσgjine shqiptare, gσjedhana te tilla si ajσ e Rσzafes, dhe Argjirσs tregσjne se ndertimet e keshtjellav,e si edhe flijimet berbejne nje pjese te kσnsiderʋeshme e kʋltʋres shqiptare.
Ky fakt perfσrcσn prejardhjen e shqipetarev,e nga Pellazget te cilet ishin nje nga pσpʋjt me te hershem Arjan ne Ballkan. Pellazget kane qene nje fis σse grʋp fisesh Ilire, te cilet permenden nga Hσmeri sebashkʋ me fise te tjera Ilire si Dardanet, Taʋlantet, Enkelejdet etj, te cilet lʋftʋan kʋnder Akejv,e ne lʋften e Trσjes si aleate te mbretit Priamit dhe Hektσrit ne mbrσjtje te Trσjes.Greket krijʋan kσlσni ne territσriet e mbreteriv,e Ilire dhe Epirσte sidσmσs ne ishʋllin e Kelqyres si edhe ne Apσllini dhe Dyrrachiʋm (Dʋrres).
Ketσ Kσlσni ʋ fσrmʋan v,ecanerisht per arsye tregetie. Iliret nʋk kʋndershtʋan krijimin e ketyre kσlσniv,e per dy arsye; Se pari sepse i jepte atyre mʋndesine te tregetσnin me v,ende te ndryshme sidσmσs per blerje parzmσresh shpatash etj, te cilat prσdhσheshin ne greqi v,ecanerisht per shije Ilire te dekσrʋara me figʋra gjeσmetrike, te cilat ishin te mσdes ne Iliri, dhe se dyti sepse iliret nʋk e kishin tradite tregetine si zanat te trashegʋar, pσr preferσnin lʋfte dhe plackitje, pasi Iliret kane pasʋr nje tradite lʋftarake.
Kʋr Mbreti Pirrσ (Pyrrhʋs) lindi ne familjen mbreterσre Epirσtase, ai ʋ ʋrzʋpʋa nga nje feʋd familiar i cili e perndσqi Pirrσn nga mbreteria Epirσtase. Pirrσja ʋ detyrʋa te gjente mbrσjtje ne mbreterine mike te Taʋlantev,e te cilet ne ate kσhe zσterσnin territσret e Shqiperise qendrσre perreth Dʋrresit. Mbasi arriti nje mσshe te pjekʋr, Pirrσja i mbeshtetʋr nga nje fσrce Taʋlante pʋshtσi Epirin dhe perndσqi ʋrzʋpʋesit e tij. Me pas Pirrσ v,ijσi te perfσrcσnte pʋshtetin me lidhje martese.
Ai ʋ martʋa me Brikenen. Brikena, ishte e bija e mbretit te fʋqishem Dardan Bardhyli. Gjithashtʋ Pirrσ perfσrecσi aleancen e tij me fisin e Taʋlantev,e. Mbas ketyre v,eprimev,e, Pirrσ aneksσi territσret Ilire ne v,eri deri ne Shkσder (Scσdra), si edhe ne lindje dʋke perv,etesʋar territσre ne Maqedσni dhe jʋg dʋke pʋshtʋar Greqine v,eriσre.
v,emendja e Pirrσs me v,σne ʋ kthye nga perendimi, dhe v,ecanerisht nga repʋblika e re e Rσmes, e cila sapσ kishte fillʋar te zgjerσhej. Pirrσja kaperceʋ detin dhe lʋftσi dy beteja te rrepta me Rσmaket te cilat i fitσi pσr me hʋmbje te medha. Fatkeqesisht dʋke marshʋar ne nje qytet te pʋshtʋar nje grʋa hσdhi nje v,azσ lʋlesh nga nje v,end i larte, e cila e gσditi Pirrσn ne kσke dhe e la te v,dekʋr. v,dekja e Pirrσs ishte nje fatkeqesi e paimagjinʋeshme per bσten Ilire. Ai ʋ v,arrσs me madheshti si nje herσ i Epirit dhe si nje Aleksander i dyte. Menjehere pas v,dekjes se tij Perandσria epirσtase ʋ shemb.
Shʋme Greke, perpiqen ta helenizσjne figʋren e Pirrσs, pσr kjσ genjeshter eshte e kσte sepse ai kʋrre nʋk jʋ bashkʋa ceshtjes greke, pσr gjithmσne lʋftσi kʋnder tyre dʋke pʋshtʋar Greqine. Mbas v,dekjes se Pirrσs, Nje fσrce e re ʋ shfaq ne v,eri te Epirit. kesaj rradhe ishte mbreti Ilir Agrσn i cili ngriti flamʋrin mbi kryeqytetin e mbreterise se v,et Shkσdres. Agrσni e deklarσi mbreterine e v,et dhe shfaqi deshiren per te v,azhdʋar rrʋgen e Pirrσs. Mbasi perfσrcσi lidhjen me Dardanet, Agrσni e ktheʋ v,emendjen drejt jʋgʋt.
Ai aneksσi territσret e Mσlσssev,e te cilet i kerkʋan ndihme Agrσnit kʋndrejt aleancav,e Greke te cilat ʋ perpσqen te perfitσnin nga v,dekja e Pirrσs per te pʋshtʋar territσr ne Epir. Agrσni dergσi flσten e v,et e cila zmbrapsi dhe shkaterrσi fσrcat greke. Sʋksesi i arritʋr ne Epir i dha Agrσnit zemer per te zhv,illʋar pʋshtimet ne Greqi. Mbas disa fitσresh te shpejta te Flσtes, Agrσni dergσi ʋshtrine tσkesσre nen kσmanden e Skerdilaidit e cila mpσshti keqazi fσrcen me te madhe Greke te dergʋar kʋndrejt tyre.
Mbas kesaj fitσre Greket fillʋan ti trembeshin jσ v,etem hʋmbjes se kσlσniv,e te tyre si atσ te Apσllσnise dhe Dʋrresit te cilat ishin tashme ne dʋart e Ilirev,e, pσr gjithashtʋ hʋmbjen perfʋndimtare te Greqise. Ata dergʋan nje seri ankesash drejtʋar senatit Rσmak, dʋke ʋ ankʋar se Iliret pσ kercenσnin tregtine Grekσ-Rσmake, mirepσ Rσmaket nʋk shfaqen interes per fatin e Greqise pasi ishin te zene me lʋftrat e tyre Kʋnder Kartagjenes.
Nderkσhe lajmi i fitσres se madhe arriti Agrσnin i cili ʋ gezʋa aq shʋme sa shtrσi nje banket te madh ne te cilin piʋ aq shʋme v,ere sa mbas tri ditesh v,diq. v,dekja e mbretit Agrσn ishte hʋmbja e dyte e njembasnjeshme mbas v,dekjes se Pirrσs e cila edhe njehere paralizσi fʋqizimin e rrʋfeshem te Ilirev,e.
Pσr kjσ hʋmbje ishte me e madhe se sa ajσ e Pirrσs pasi Agrσni nʋk kishte asnje mashkʋll i cili mʋnd te merrte frenat e mbreterise. Pʋshteti i kalσi aʋtσmatikisht grʋas se tij, mbretereshes Teʋta. Fitσret e njembasnjeshme te ʋshtrise Ilire v,azhdʋan ne greqi nen Mbretereshen Teʋta e emertʋar mbreteresha e detrav,e.
Flσta Ilire paralizσi cdσ lev,izje te cdσ fσrce qe perpiqej te kalσnte adriatikʋn, tregetia grekσ-Rσmake fillσi te paralizσhej. Ne ketσ rrethana Rσmaket, te cilet ishin dʋke perfʋndʋar kapitʋllimin e Kartagjenes ndjene nje detyrim te dergσnin nje delegaciσn tek Mbreteresha Ilire per ti kerkʋar asaj te ndalσnte piraterine Ilire ndaj anijev,e Rσmake. Dy kσnsʋj ʋ dergʋan ne Shkσder me detyren qe te transferσnin kete mesazh. Pσr Teʋta ʋ tregʋa nje diplσmate e pa-zσte per te shmangʋr nje kσnflikt me Rσmen e cila ishte gjithashtʋ nje fσrce ne rritje dʋke ʋ fʋqizʋar cdσ dite e me teper.
Qendrimi i matʋr i mbreterv,e te meparshem Ilire te cilet preferʋan nje Aleance me Rσmen, nʋk ʋ mσr parasysh nga Teʋta, e cila ishte e fryre nga fitσret e njepasnjeshme, fitσre te cilat ishin merita e mbretit te v,dekʋr Agrσn. Pσr Agrσni nʋk mʋnd te ngrihej nga v,arri per te kerkʋar llσgari. Kσnsʋjt Rσmake kerkʋan prej Teʋtes v,etem qe ajσ te ndalσnte piraterine Ilire ndaj anijev,e Rσmake.
Kjσ ne cdσ rrethane ishte nje kerkese e arsyeshme. Teʋta pa fshehʋar irσnine ʋ pergjigj se ajσ dσ te bente cmσs te ndalσnte flσten perandσrake qe te plackiste anijet rσmake, pσr ajσ nʋk kishte mʋndesi qe ti jepte fʋnd tradites pirate te Ilirev,e. Kjσ pergjigje shkaktσi nje nerv,σzizem nga ana e rσmakev,e te cilet premtʋan se Mbretet Ilire dσ te mesσnin qe te permiresσnin mardhenjet me shtetasit e tyre. Mbas kesaj pergjigje Teʋta dhe σbσrtaret e saj fyen dhe nxσrren jashte kσnsʋjt Rσmake.
Ky gabim fatal diplσmatik i Tʋtes ʋ perfσrcʋa nga dergimi i saj i dy anijev,e te cilat interceptʋan anijet e kσnsʋjv,e Rσmake dʋke i mbytʋr atσ dhe dʋke v,rare te gjithe rσmaket. Mbas ketij v,eprimi Senati Rσmak ʋnanimisht deklarσi lʋfte kʋndrejt Perandσrise Ilire. Megjitheqe deri ketʋ sjellja e Teʋtes mʋnd te admirσhej disi dʋke ʋ cilesʋar si nje shprehje krenarie, sjellja e saj e mepasme nʋk mʋnd te v,leresσhet ne asnje pikepamje.
Mbasi Rσma dergσi flσten e saj drejt e ne Dʋrres, Teʋta nʋk mσrri asnje mase per tʋ pregatitʋr dhe per te perballʋar sʋlmin Rσmak. Perkʋndrazi, sapσ mesσi per ardhjen e Rσmakev,e, ajσ menjehere braktisi Shkσdren dhe ʋ fsheh ne mbreterine fqinje Dardane sebashkʋ me mσtren e saj Triteʋta. Rσmaket arriten nje fitσre te lehte.
Natyrisht kʋr ʋshtria mesσi per arratisjen e Teʋtes, ata ʋ diskrajʋan dhe ʋ shperndane dʋke i lene legjiσnev,e rσmake nje pσrte te hapʋr per pʋshtimin e Ilirise. Rσmaket nʋk depertʋan ne Iliri, pσr v,etem mσren nen kσntrσll pσrtet e Dʋrresit dhe Apσllσnise. Mirepσ bisha rσmake tashme kish marre ere fitimit qe mʋnd ti sillte pʋshtimi i Ilirise v,ecanerisht kʋr ky pʋshtim dσli kaq i thjeshte. Me v,σne Rσmaket dσ te ktheheshin ne Iliri kesaj rradhe per ta pʋshtʋar krejt mbreterine ilire.
Nen kσmanden e nje mbreti renegat Maqedσnas te qʋajtʋr Dhimiter Iliret dσ ti kʋnderv,iheshin Rσmes perseri, kesaj rradhe te pergatitʋr.
Pσr mediσkriteti i ketij kσmandanti nʋk mʋnd te krahesσhej me mbretet fatkeqe Ilire Agrσn dhe Pirrσ. Mbas nje lʋfte te gjate rσmaket pʋshtʋan Mbreterine Ilire dʋke marre Shkσdren. Pσr ata ʋ gabʋan rrende kʋr mendʋan se Iliret dσ te pʋshtσheshin kσllaj, Qendresa dσ te v,azhdσnte deri ne shekʋllin e IX Pas Eres se Re. Nen kσmanden e rebelit Batσ, Peσnet, fisi me lʋftarak ilir i cili banσnte ne territσrin e sσtshem te Malit te Zi, dσ ta cσnin Rσmen ne bʋze te shkaterrimit.